Genel Uygulama Yöntemleri
Makinatolar, boruların uç kısımlarını genişletmeye yarayan, içinden geçtiği dram (ayna) deliklerine boru uçlarını bir nevi perçinleyen sıvama aparatlarıdır. Uygulama alanı olarak, brülör kazanlarını, eşanjörleri, tüm ısıtıcı ve soğutucu sistemleri vs. sayabiliriz. Genel manada bu sistemlerin hepsi basınçlı kaplardır. Makinatolar boruları aynalara bağlarken aynı zamanda kap içindeki basınca karşı sızdırmazlığı da sağlamalıdır. Aşağıda bu kapların üretimi aşamasında makinatolama işlemine tabi tutulacak borular ve boruların bağlanacağı aynalar (dram) hazırlanırken göz önünde tutulması gereken prensipler anlatılacaktır.
1-Ayna deliklerinin hazırlanması
Ayna deliklerin çapı ile boru dış çapı arasındaki boşluk mümkün olduğu kadar az bırakılmalıdır. Bu boşluk 0,2-0,3 mm. olabilir. Büyük çaplı [2 1/2" (63,5 mm) ve üzeri] borularda bu boşluk 0,1-0,2 mm.kadar daha artırılabilir.
Ayna delikleri tam yuvarlak ve temiz işlenmelidir. Matkap ile açılan deliklerde oval çıkma ve bozuk yüzey elde etme ihtimali yüksektir. Bu olumsuzluğu gidermek için raybalama, frezeleme veya pasolama gibi yöntemlerle delik düzeltme işlemi yapılmalıdır. Bu nedenle yapılacak işleme göre matkap çapı daha küçük seçilmelidir. Örneğin raybalama payı 0,1 - 0,2 mm. ise, frezeleme veya pasolama için bu pay daha fazla bırakılabilir.
Genellikle yüksek basınç altında çalışacak sistemlerde borunun daha iyi tutunmasını sağlamak dolayısıyla daha iyi sızdırmazlık elde edebilmek için ayna deliklerine ayrıca kanal açılması istenebilir. Bakınız: Kanal (Yiv) Aparatı. Bu kanallar ayna kalınlığına göre 1,2 veya daha fazla sayıda olabilir.Kanal açımı sırasında kanal kenarlarında meydana gelebilecek çapaklanmayı gidermek için delik düzeltme işleminin tekrarlanması tavsiye edilir. Boyuna çizikler, çapak, tümsek ya da ezikler borunun tam temasını engelleyeceğinden sızıntıya neden olabilir. Bu sebeple ayna deliklerinin çok düzgün hazırlanması ve makinato çekilene kadar titizlikle muhafaza edilmesi gerekir.
2-Boruların hazırlanması
Makinato çekilecek borular dikişsiz tercih edilmelidir. Dikiş çapakları olan borulara makinato çekilemez. Makinato kullanımına uygun evsafta sertifikalı borular temin edilmelidir. Günümüzde bir çok basınçlı kap imalinde kullanılan Karbon Çeliği Borularda sertlik 90 - 120 Brinell arasında olmalıdır.150 Brinell'den daha sert borularda çatlama ve pullanma meydana gelebilir, uygulama zorlaşır ve makinato zarar görür. Cinsine göre veya gerektiği durumlarda, aynaya yerleştirmeden önce boruların uçlarına yumuşatma tavı yapılmalıdır. Bu uygulama boruya esnek bir yapı kazandırarak daha kolay genişlemesine, çatlamamasına ve makinatonun yükünü azaltmaya yarar.
Boruların ağızları ve makinato çekilecek kısımları takılma ve birikme yapabilecek ezik, çapak, pas veya tavlama sırasında oluşabilecek tufallanma gibi olumsuz koşullardan arındırılmalıdır. Korozyana ve paslanmaya karşı tatbik edilmiş kaplama, boya, vernik ya da yağ varsa uygun solventler, fırçalama ve polisaj teknikleri yardımıyla boruların uçları temizlenmelidir. Bu yabancı maddeler metalin metale temasını engelleyeceğinden sızıntıya neden olabilir. Diğer bir husus; borular aynaya yerleştirilirken delik ve boru yüzeylerinin çizilmemesine dikkat edilmelidir.
3-Yağlama
Ayna delikleri ve borunun dış yüzeyi kesinlikle yağlanmamalıdır. Önceden kalan yağ birikintileri varsa temizlenmelidir.
Boruların iç yüzeyleri ve makinato ise kesinlikle uygun yağlarla yağlanmalıdır. Küçük çaplı ve ince etli borularda SAE 10-20, büyük çaplı ve kalın etli borularda SAE 40 -Grafit karışımı ya da firmamızdan da temin edilebilen grafitli gres yağı kullanılabilir. Yağ birikintisi istenmeyen durumlarda su bazlı yağlar tercih edilmelidir.
4-Makinato çekme prensipleri
Yukarıda açıklanan hususlara tamamen uyularak ayna ve borular hazırlanmışsa artık makinato çekme işlemine başlanabilir.
a- Makinatoyu bu konuda bilgisi ve tecrübesi olan kişiler kullanmalıdır.
b- Makinatoyu sentezinde, salgısız ve kastırmadan kullanmalıdır.
c- Makinato ayna deliklerini düzeltmek maksadıyla kesinlikle kullanılmamalıdır.
d- Darbeli çalışan havalı veya elektrikli aletler kesinlikle kullanılmamalıdır.
e- Darbesiz, tork ayarı yapılabilen, çift yönlü çalışabilen, değişken hızlı aletler tercih edilmelidir.Döndürme hızı ayarlanırken borunun cinsi,çapı,et kalınlığı ve ayna kalınlığı dikkate alınmalıdır. Gereğinden fazla hızlı çalıştırılan aletler makinatonun aşırı ısınmasına ve yıpranmasına neden olur.
f- Her bir boruya makinato çekim işleminden sonra makinato büyükçe bir kaba doldurulmuş solventlerin(Gaz yağı, mazot olabilir) içinde soğutulmalı, yıkanarak ve çalkalanarak temizlenmeli diğer bir makinatolama işlemi için tekrar yağlanmalıdır. Tavsiye edilen; iki makinatonun kullanılmasıdır. İşlemini tamamlamış makinatonun soğutulması ve temizlenmesi sırasında diğer bir boruda ikinci makinatoyla çalışmak, hem soğutma ve temizleme için yeterli zamanın ayrılmasını sağlayacak hem de vakit kaybını önleyecektir.Temizleme esnasında makinato elemanları da kontrol edilmeli, aşınmaya veya pullanmaya başlayan parçalar vakit geçirmeden yenisi ile değiştirilmelidir. Aksi takdirde diğer sağlam kısımların da bozulmasına neden olur.
Makinato uygulamalarının belki de en önemli hususu hangi cins boru ne miktar genişletilmelidir ki istenen netice boruya ve makinatoya zarar vermeden elde edilebilsin. Az genişletilmiş borular sızmaya neden olur fakat tekrar makinato çekerek telafi etme şansı vardır. Fazla genişletilmiş boruda ise pullanma, çatlama dolayısıyla sızıntı meydana gelebileceğinden iş borunun değiştirilmesine kadar varabilir. Uygulamalar ve tecrübeler ışığında genel kabul gören bu değerler ve hesaplama yöntemi aşağıda açıklanmıştır.
Cinsine göre boru etinin ezilme oranları:
- Karbon çeliği: % 6-8
- Bakır - Bafon(CuNi) - Alüminyum:% 7-10(Ayna:Boru cinsinden) / %4-5(Ayna:Çelik)
- Paslanmaz çelik - Titanyum: % 4-5
Örnek olarak 1" x 14 gauge (25,4 x 2,1 mm.) Karbon Çeliği boruyu ne miktarda genişletmek gerektiğinin hesabını yapalım. Ayna delikleri 25,7mm. delinmiş olsun.
5-Saklama koşulları
Makinatolama işlemi tamamlandıktan sonra son kez makinatoların temizliği yapılır. Mil ve bilyalar kontrol edilerek aşınmış, zarar görmüş parçalar sağlamlarıyla değiştirilir. Koruyucu yağlarla yağlandıktan sonra kutusu içinde rutubetsiz bir ortamda muhafaza edilir.